بزوتنەوەی گۆڕان: لۆزان، ئه‌و په‌یماننامه‌یەی ئامانجی سەربەخۆی كوردستانی گه‌وره‌ی له‌ ناوبرد

ڕاگەیەندراوی فەرمی

بزوتنەوەى گۆڕان لە (100)یەم ساڵیادى پەیماننامەى لۆزاندا رایدەگەیەنێت؛ لای بزوتنەوەی گۆڕان، کوردستان نیشتیمانێکی دابەشکراوە و پشتیوانی تەواوی خوشک و برایانمان دەکەین لە هەموو کوردستان بۆ بەدەستهێنانی مافەکانیان بەبێ دەستوەردان لە کاروباریان.

لەو وتارەدا کە فوئاد جەمال، ئەندامى جڤاتى نیشتیمانى بە نوێنەرایەتى بزوتنەوەى گۆڕان لە کۆنفڕانسى یادى (100) ساڵەى رێککەوتنامەکە لە لۆزان خوێندیەوە، بزوتنەوەى گۆڕان دەڵێت: بڕوای نەگۆڕمان ئەوەیە؛ رێگەی مانەوە و گەشەکردن و سەربەخۆیی کوردستان بە دیموکراسی و ئازادی و دادپەروەریدا تێدەپەڕێت، بەهێزترین چەکی دەستی کورد بنیاتنانی دیموکراسی راستەقینەیە، بە پشتکردن لە دیموکراسی؛ هاوپەیمان و دۆستە بەهێزەکانمان لە ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپا لە دەست دەدەین و سەرەتاکانی ئەم مەترسییە لە هەرێمی کوردستان دەرکەوتووە. 

دەقى وتارەکەى بزوتنەوەى گۆڕان:
خوشک و برایان..
هاونیشتیمانیان لە هەر چوار بەشی کوردستان..
بەڕێزان لە رەوەندی کوردی..

ئەم کاتەتان باش..
لە دەستپێکدا بەخێرهاتنی هەمووتان دەکەین. پێکەوەبوونی ئێمە بە روانین و روئیای جیاواز وەک هاونیشتیمانی، پارتی سیاسی، نووسەران، رۆشنبیران، سیاسەتمەداران، مێژوونووسان سەلمێنەری ئەو راستیەیە، کە سەرەڕای سیاسەتی (١٠٠) ساڵی رابردوو بۆ نکۆڵیکردن و لە ناوبردنی کورد بە جینۆساید و ئەنفال و فۆڕمەکانی دیکەی سڕینەوەی شوناسی کورد، ئێمە لێرەین، لێرەبوونێک زۆر لەوانەی خەونی شکاندنی ئیرادەی گەلانی کوردستانیان هەبوو نەماون، لەبەرامبەردا لە هەموو بەشەکانی کوردستان گەلانی کوردستان بەردەوامن لە تێکۆشان بۆ ئازادی.
 خوشک و برایانی بەرێز..
پێش سەد ساڵ، لەم وڵاتە و لەم شارەی ئێستا ئێمەی تێدا کۆبوینەتەوە، لە ٢٤ی تەموزی ١٩٢٣دا، پەیمانی لۆزان لە بارودۆخێکی هەستیاری دنیای دوای یەکەم جەنگی جیهانی لە نێوان بەرەی براوەی جەنگەکە و میراتگراری ئیمپراتۆری عوسماندا بەسترا. ئەم جەنگە و لێکەوتەکانی، بونە هۆی گۆڕانکاری بونیادی لە جوگرافیای ناوچەکە و، گۆڕانگاری گەورەی بەدوای خۆیدا هێنا. لە دەرئەنجامی دابەشبونی ئیمپراتۆری عوسمانی، هەندێک لە میللەتانی ناوچەکە بون بە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان و هەندێکی دیکەش لەم مافە سیاسی، یاسایی، کلتوری و ئەخلاقیە و مافی دەوڵەتی سەربەخۆ، بێبەش بون.
تایبەت بە کورد، لۆزان بە فەرمی جارێکی تر مافە سیاسی و یاساییەکانی نەتەوەی کوردی پێشێل کرد. لە ڕوانگەی مێژوییەوە  ئەگەرچی پەیماننامەی سیڤەر، مافی هەبوونی وڵاتێکی بۆ کورد لەسەر بەشێک لە خاکی کوردستان ناسیبوو، بەڵام لەژێر فشاردا، لە کۆنفرانسی ئاشتی لۆزان، هاوپەیمانەکان لە بەڵێنی خۆیان پاشگەز بوونەوە و جارێکی دیکە کورد-یان کردە قوربانی، چونکە ئەوان زیاتر نیگەرانی دەستکەوت و بەرژەوەندییەکانی خۆیان بوون لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لۆژیکی هێزیان زاڵکرد بەسەر هێزی لۆژیکدا، لە ئەنجامدا، لە پەیماننامەی لۆزان، کورد هەلێكی مێژوویی لە دەستدا تا ببێتە خاوەنی وڵاتی سەربەخۆی خۆی.
       بە گوێرەی ئەم ڕێکەوتننامەیە، واتە (١٠٠) ساڵ لەمەو پێش، بۆ جارێکی تر کورد بە سەر وڵاتانی تورکیا، ئێران، عێراق و سووریا دابەش کرا. بەدرێژایی سەدەی بیستەم کورد توشی چەندین فۆڕمی ستەمکاری و سەرکوتکاری بوەتەوە و لە زۆرێک لە مافە کۆمەڵایەتی، سیاسی، یاسایی، ئابوری و کلتوری و فەرهەنگیەکانی خۆی بێبەش کراوە. دەوڵەتانی سەردەست، ئەوەی لە دەستیان هاتبێت لە ڕێگای زەبرو و زەنگەوە، لە ڕێگەی ستەمکاری و جینۆسایدەوە و بە مەبەستی سەرکوتکردن و ملکەچ کردنی کورد و لەناو بردنی زمان و کلتورەکەی و تواندنەوەی لە ناو کلتور و زمانی داگیرکەراندا، درێخیان نەکردوە. لە پاڵ ئەمەشدا، هێنانی سیاسەتێکی نەگۆڕی ئەم دەوڵەتانە بۆ گۆرینی دیمۆگرافی خاکی کوردستان بەشێکی گەورەی ئەو تاوانانەیە کە لە لایەن داگیرکەرانەوە بەرامبەر نیشتمانی کورد دەکرێت.


(١٠٠) ساڵی ڕابردوو سەلماندی:
یەکەم: کورد دەستبەرداری مافەکانی نابێت و بە تەواوی هێزەوە رووبەڕووی واقعی سەپێنراو دەبێتەوە.
دووەم: کورد رەنگە لەسەر نەخشەی سیاسی دابەشکراو بێت، بەڵام هەر یەک نەتەوەیە. بوونی هەموومان لێرە بەڵگەی ئەو راستیەیە.
سێیەم: هیچ کام لە دەوڵەتانی سەردەست ناتوانن بە رێگەی هێز رێڕەوی ئازادی کورد بوەستێنن.
چوارەم: ئاشتی راستەقینە و دادپەروەرانە لە هیچکام لەو دەوڵەتانە و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەدینایەت تاکو دۆزی کورد بە رێگەی ئاشتی و دیموکراسی و دادپەروەرانە چارەسەر نەکرێت.
پێنجەم: ئەگەر سیاسەتی دەوڵەتانی سەردەست قەتیسکردنی دۆزی کورد بوبێت و وێناکردنی بووبێت وەک پرسێکی ناوخۆی، لەمەشدا شکستیان هێنا و ئەمڕۆ دۆزی کورد باڵی کێشاوە بۆ سەرجەم وڵاتانی جیهان و کورد لەگەڵ دەوڵەتە زلهێزەکان پەیوەندی فەرمی سیاسی و دیپلۆماسی هەیە، رەوەندی کوردییش لەم پێناوەدا لە هەموو ساتە هەستیارەکاندا رۆڵی مەزنی هەبووە.
لەئێستادا، فۆرمێکی نوێی گۆڕانکاری لە دیمۆگرافی خاکی کوردستان جێبەجێ دەکرێت، چونکە لەم ساڵانەدا بە ملیۆنان عەرەب بەناوی هەڵاتن لە ترسی هێرشی چەکدارانی داعش لە شارەکانی باشووری کوردستان گیرساونەتەوە و دوای نەمانی داعش؛ نایانەوێت بگەڕێنەوە بۆ شارو ناوچەکانی خۆیان و، لای بەشێک ئەمە جێگەی نیگەرانیە و وەک مەترسی گۆڕینی دیموگرافی نوێ تەماشای ئەکرێت، هەروەک لە کەرکوک و ناوچە کوردستانیەکانی دیکە شەپۆلێکی نوێی بە عەرەب کردن جێبەجێ دەکرێت.
لە هەمان کاتدا، تورکیا (٢) ملیۆن ئاوارەی عەرەبی لە سەر خاکی کورد لە نێوان باکوور و رۆژئاوای کوردستان راگرتووە و داوا لە زلهێزەکانی رۆژئاوا دەکرێت کارئاسانیان بۆ بکەن تا لە سەر خاکی کورد لە رۆژئاوای کوردستان نیشتەجێیان بکەن، کە ئەمەش بە تەواوی دیمۆگرافی رۆژئاوای کوردستان ئەگۆرێت لە داهاتودا.
 ئامادەبوونی بەرێز..
لێرەدا بە پێویستی دەزانین سیاسەت و ستراتیژی بزوتنەوەی گۆڕان بخەینەڕوو:
یەکەم: لای بزوتنەوەی گۆڕان کوردستان نیشتیمانێکی دابەشکراوە.
دووەم: پشتیوانی تەواوی خوشک و برایانمان دەکەین لە هەموو کوردستان بۆ بەدەستهێنانی مافەکانیان بەبێ دەستوەردان لە کاروباریان.
سێیەم: بزوتنەوەی گۆڕان هێز لە خەڵکی کوردستان وەردەگرێت و بریکاری هیچ دەوڵەتێک نەبووە و نییە.
چوارەم: پشتیوانی کەم وێنەی رۆژئاڤامان کردووە، بە تایبەت بە کردنەوەی کەناڵی دیپلۆماسی لەگەڵ دەوڵەتان لە ساتە سەختەکاندا.
پێنجەم: ئەوکاتەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان لای گۆڕان بوو، ئەرکی خۆمان جێبەجێکرد لە کردنەوەی دەرگای پەرلەمانی کوردستان و بڕیاری ناردنی هێزی پێشمەرگە بۆ رۆژاڤا، بۆ ئەمەش قوربانی گەورە پێشکەشکرا، چونکە هەندێ دەوڵەت ئەم هەنگاوەیان بە مەترسی دەزانی بۆ سەر خۆیان.
شەشەم: بڕوای نەگۆڕمان ئەوەیە؛ رێگەی مانەوە و گەشەکردن و سەربەخۆیی کوردستان بە دیموکراسی و ئازادی و دادپەروەریدا تێدەپەڕێت، بەهێزترین چەکی دەستی کورد بنیاتنانی دیموکراسی راستەقینەیە، بە پشتکردن لە دیموکراسی؛ هاوپەیمان و دۆستە بەهێزەکانمان لە ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپا لە دەست دەدەین و سەرەتاکانی ئەم مەترسییە لە هەرێمی کوردستان دەرکەوتووە. 
پەیوەست بە ئامانجی دیموکراسی سەربەخۆی کوردستان لە پرۆگرامی ساسیی بزوتنەوەی گۆڕاندا هاتووە، ''ئازادی گەلی کوردستان و مافی بڕیاردانی چارەنووسن، بە بڕیاردانی سەربەخۆی کوردستانیشەوە، ئامانجێکی باڵا و ستراتیژی بزوتنەوەی گۆڕانە''. لێرەدا روئیای رەوانشاد نەوشیروان مستەفا لەسەر ئەم پرسە بۆ بەڕێزتان دەخەینەڕوو:
''ئێمە لەسەر ئاستی سیاسی، وەک ئامانجێکی نیشتیمانی باڵا خەبات بۆ ئازادی کوردستان ئەکەین تا ئاستی سەربەخۆی نیشتیمانی. کوردستانی سەربەخۆ ئەبێ دامەزراوەیەکی سیاسی بێت کە پێویستی بەسازانێکی نیشتیمانی نووسراوە لە شێوەی دەستور و کۆمەڵێک یاسادا. ئێمە لەگەڵ سەربەخۆی کوردستانین، ئێمە لەگەڵ مافی چارەی خۆنووسینین. ئێمە لەگەڵ پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستانین. ئێمە ئەمانەوێ کوردستان دەوڵەتێک بێت ببێت بە قیبلە بۆ هەر چوار پارچەی کوردستان. هەموو چاوی تێ ببڕن.''
ئەمڕۆ گەلی کورد رووبەڕووی چەندین ئاڵنگاری گەورە بووەتەوە و لە هەمان کاتدا دەرفەتی گەورەشی لە پێشە. ئێمە وەک پێویست وانەمان لە مێژووی خۆمان وەرنەگرتووە و ناکۆکی و لێکترازانی ناوخۆیی و نەبونی ستراتیژی نیشتیمانی لەسەر بنەمای ئاسایش و قازانجی نەتەوەیی پێش ناخەین. کورد لەو ساتەدا مێژوویانەدا دەستکەوتی هەبووە کە لەناوخۆدا یەک بووە. ئاڵنگارییەکی دیکە مەترسییەکانی بەردەم کیانی دەستوریی هەرێمی کوردستانی عێراق و ئیدارەی رۆژئاڤایە، چونکە کەوتنی کورد لە هەر بەشێک کەوتنی هەموو گەلی کوردە. بێ حیکمەت نیە، لە گۆڕانکارییە جیهانیەکاندا، بەشێک لە گەلان بە مافی ڕەوای خۆیان و دەوڵەت و وڵاتی سەربەخۆ گەیشتن، ئێمەش سەرەڕای فاکتەرە دەرەکیەکان، لەناوخۆدا بەهۆی خراپی ئیدارەدان و حوکمڕانی، بەیەکەوە کارنەکردن و نەبوونی یەک گوتاری، زاڵکردنی بەرژەوەندییە حیزبی و کەسیەکان بەسەر بەرژەوەندییە نیشتیمانی و نەتەوەییەکان، زەمینەسازی زیاترمان بۆ دابەشبوون و لەتبوون و هەژمونی دەوڵەتە زلهێزەکان و وڵاتی هەرێمی کرد، لەو چوارچێوەیەدا پەیوەندیدار بە هەرێمی کوردستان ئەگەر دەسەڵاتدارانی هەرێم بە خۆیاندا نەچنەوە و، لەسەر بنەمای ڕوئیایەکی نیشتیمانی بۆ دروستکردنی پایەکانی حوکمڕانیەکی دروست لە ناوەوە و، بۆ پاراستن و بەدیهێنانی بەرژەوەندیە نیشتیمانیەکان مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتەکانی ناوچەکە و جیهاندا نەکەن، مەترسی جدی لەسەر پاراستنی کیانی هەرێمی کوردستان دروست ئەبێت، رەنگە گەلی کورد نەتوانێ لەسەر بنەمای هێزی سیاسی، ئابوری، سەربازی و دیپلۆماسی شەڕی هەموو دەوروبەری بکات ئەگەر تەماشای ژمارە بکرێت بە تەنیا، لەبەرئەوە بە باوەڕمان بە دادپەروەریبوونی دۆزی کورد، دیموکراسی و ئازادی بەهێزترین زەمانەتە بۆ کورد.
ئامادەبوانی بەڕێز..
وەک بزوتنەوەی گۆڕان، پشتیوانی خۆمان بۆ هەر هەوڵێکی ئاشتی و سیاسی دەردەبڕین کە بەرگری لە مافی کورد بکات لە هەر جێگەیەک بێت، دەستخۆشی لە   کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان و لیژنەی باڵای سەرپەرشتی یادی (١٠٠) ساڵەی پەیماننامەی لۆزان دەکەین، کە ئەم کونفرانسەیان رێکخستووە و پشتیوانی خۆمان بۆ ئەم کارەیان دەردەبڕین، ئێمە وەک بزوتنەوەی گۆڕان ماوەی (٣) سێ مانگەدا هەفتانە سیمیناری تایبەتمان بۆ ناساندنی پەیماننامەی لۆزان ئەنجامداوە بەمەبەستی شیکردنەوە و گفتوگۆکردن لەسەر دەرەنجامە خراپەکانی ئەو پەیماننامەیە لەسەر ڕەوشی گەلی کورد.
ئومێد ئەکەین ئەم کۆنفرانسە بە چەند راسپاردەیەکی روونەوە کۆتایی بەکارەکانی بهێنت، لەوانە:
١. داڕشتنی بنەما و چوارچێوەی سیاسەت و ستراتیژێکی نەتەوەیی تاکو هەموو پارتە سیاسیەکان پەیڕەوی بکەن.
٢. چەسپاندنی دیموکراسی و ئازادی و دادپەروەری وەک بنەمای دروست بۆ دۆزی کورد و رێگەگرتن لە هەر فۆرمێکی نادیموکراسیی.
٣. پێکهێنانی وەفدێک لە نوێنەران تاکو لەگەڵ هەموو رێکخراو و پارتە سیاسی و کەسایەتیە دیارەکان کار لەسەر راسپاردەکانی ئەم کۆنفرانسە بکرێت.
٤. برەودان بە کاری هاوبەش لەگەڵ نەتەوەکانی دیکە بە تایبەت لە ئاستی رەوەندی کوردی.
٥. پێکهێنانی لۆبی کوردی هاوبەش بۆ هەموو پارچەکانی کوردستان لە ئەمریکا و ئەوروپا بە تایبەتی کە تاکو ئێستا وەک نەتەوەی کورد نەمان کردووە، بە تایبەت کە رەنگە لە هەندێ دەوڵەتی ئەوروپی خوشک و برایانمان رووبەڕووی مەترسی زیندانی کردن و دەرکردنی بەزۆر بکرێن.
 خوشک و برایانی بەڕێز..
لە کۆتایدا، سڵاو و رێزی جڤاتی نیشتیمانی و هەڵسوڕاونی بزوتنەوەی گۆڕان-تان پێ ڕادەگەیەنین و ئومێد ئەکەین کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان وەک چەترێک بێت بۆ هەموو گەلی کورد و پارتی سیاسی و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی شارستانی، هاوکات کۆنفراسەکەمان سەرکەتوو بێت و خاڵێکی وەرچەرخان بێت لە چەسپاندنی ئامانجە هاوبەشەکانمان و ناردنی پەیامێکی ڕوون بێت کە گەلی کورد پێکەوەیە، پێکەوە بە پێوەین تاکو گەیشتن بە ئامانجە باڵاکان؛ بە بیر و قەڵەم و دیپلۆماسی و فۆڕمەکانی دیکەی خەباتی ڕزگاری و ئازادی بەردەوامین لە تێکۆشان بۆ گەیشتن بە سەربەستی و سەربەخۆیی کورد و کوردستان.


لەگەڵ ڕێزی
بزوتنەوەی گۆڕان
٢٢ی تەموزی ٢٠٢٣